O Grupo Galego de Gaia impulsa ferramentas para a explotación e divulgación dos datos dunha misión espacial
venres, 13 de xullo do 2018
- De esquerda a dereita, Manuel Fernández, Marco A. Álvarez, Daniel Garabato, Salvador Naya, Minia Manteiga, Carlos Dafonte e María Martínez
Os
investigadores do CITIC,
Carlos Dafonte e Minia Manteiga, forman parte do Grupo Galego de
Gaia, a misión espacial de astrometría incluída no programa
científico ESA Horizon 2000, cuxo obxectivo principal é medir cunha
precisión sen precedentes a posición e os movementos das estrelas
da Vía Láctea, creando un mapa tridimensional duns mil millóns de
estrelas.
O
Grupo Galego de Gaia (GGG) está formado polos investigadores da
Universidade de A Coruña, Minia Manteiga (astrofísica), Carlos
Dafonte, Marco Antonio Álvarez e Daniel Garabato (enxeñeiros
informáticos do Departamento de Computación), coa colaboración das
astrofísicas Ana Ulla, da Universidade de Vigo, e Ruth Carballo, da
Universidade de Cantabria.
Os
investigadores do CITIC apuntan que o grupo soubo sacar vantaxe da
súa composición multidisciplinar, fundamental nunha misión como
Gaia, cunha importante compoñente tanto de Astrofísica como de
Tecnoloxías da Información e Comunicacións.
-Cal
é o voso papel na misión espacial Gaia?
-Carlos
Dafonte: O noso equipo está
traballando nas unidades de coordinación 8 e 9 de Gaia. O obxectivo
principal de CU9, a unidade máis recente, é a creación de técnicas
e ferramentas para a explotación dos datos do satélite e a
divulgación dos resultados da misión. Desde 2006, CU8 está
dedicando os seus esforzos a deseñar e desenvolver técnicas
automatizadas que permitan a clasificación de todas as fontes que
observa o satélite (non só estrelas da Vía Láctea, senón tamén
obxectos extragalácticos) e da obtención das súas principais
características e propiedades físicas, como a temperatura e
gravidade das estrelas.
-Minia
Manteiga: Esta información incluirase
no arquivo de Gaia a partir da súa terceira versión (GDR3),
prevista para o ano 2020, que permitirá estudar en profundidade os
diversos obxectos astronómicos. A cuarta e definitiva versión deste
catálogo publicarase arredor do ano 2023.
-A
grandes trazos, como funciona o satélite?
-MM:
Gaia é un satélite de tamaño medio (pesa unhas 2 toneladas e mide
uns 10 metros), posto en órbita pola Axencia Espacial Europea en
decembro de 2013. Leva incorporada unha cámara CCD dun billón de
píxeles, que
recolle a luz enfocada polos dous telescopios do satélite e que
miran en dúas direccións diferentes do ceo. O satélite rota sobre
si mesmo de modo que ambos telescopios barren grandes círculos no
ceo. Así, as estrelas van pasando pola cámara e a súa luz alimenta
tres instrumentos: o instrumento astrométrico que determina
posicións e movementos, o instrumento fotométrico, que mide os
colores das estrelas, e o espectógrafo, que mide a composición
química das estrelas e as velocidades radiais. En promedio, ao longo
dun ano, Gaia pasa por cada obxecto celeste unhas 15 veces.
-CD:
Grazas ao segundo arquivo de Gaia (DR2) podemos construír un mapa
tridimensional da Vía Láctea, que ademais inclúe movementos; é
como unha holografía animada da nosa Galaxia. A medida que Gaia
continúa acumulando estes datos, canto máis tempo pase, maior
precisión terá o mapa.
-A
que cuestións pretenden dar respostas os datos extraídos?
-MM:
As medidas de Gaia son unha fonte de
información única para os investigadores de calquera área da
Astrofísica. O obxectivo principal da misión é estudar a estrutura
da Vía Láctea: as súas partes, a súa cinemática (como se moven
as estrelas) e a súa evolución (como se formou a galaxia e como
cambian as estrelas no tempo).
-Que
descubrimentos se puideron facer polo momento?
-CD:
A publicación do primeiro arquivo de Gaia (DR1) tivo como obxectivo
probar que a planificación das observacións e procesado de datos
estaban funcionando correctamente, é dicir, demostrar a calidade dos
datos e producir algúns resultados científicos preliminares. A
realidade superou amplamente o previsto, e no ano e medio posteriores
á súa publicación, apareceron centos de artigos científicos
elaborados coas medidas da misión.
Entre
os resultados máis interesantes atopamos:
- Coryn Bailer-Jones (Heidelberg, Alemaña), atopou 16 estrelas que
nun futuro astronómico afastado pasarán preto do sistema solar e
previsiblemente perturbarán os comentas da Nube de Oort, provocando
unha chuvia de obxectos que poderían impactar ao noso planeta. Pero
isto non sucedería antes de mil millóns de anos!
- Amina Helmi (Groningen, Holanda), encontrou un grupo de estrelas que
rotan ao redor da galaxia en sentido oposto ao resto. A súa
presencia podería explicarse se se trata de estrelas que formaban
parte dunha pequena galaxia que se fusionou coa nosa no pasado.
- Sergei Koposov (Cambridge, EE.UU.), descubriu un novo cúmulo de
estrelas que estaba oculto por atoparse en posicións próximas á
estrela de Sirio, moi brillante no ceo.
- Tommaso Marchetti (Leiden, Holanda), achou un grupo de estrelas de
moi alta velocidade, que se pensa que foron aceleradas polo encontro
no buraco central da Vía Láctea, e algunhas posúen traxectorias
que as levarán fóra da galaxia no futuro.