Ricardo Cao: “O CITIC da UDC ten un gran percorrido como ponte entre ciencia e empresa”

O investigador do CITIC da UDC, Ricardo Cao, repasa nesta entrevista a súa traxectoria de 35 anos ao servizo da ciencia. As matemáticas e a estatística reportáronlle grandes logros na súa carreira, con máis de 200 traballos de investigación e a oportunidade de colaborar con numerosos investigadores de todo o mundo. Deles destaca o máis recente COVIDBENS, co que cumpriu o dobre obxectivo de servizo público nun momento social crítico, por unha banda; e o reto científico, por outro, de xerar un modelo estatístico altamente eficiente e aplicábel a outras problemáticas sanitarias como a gripe.
Desde 2008, o CITIC da UDC significa para Ricardo Cao “unha magnífica plataforma para que o seu equipo puidese desenvolver proxectos singulares sobre a funcionalidade estatística”. En datas recentes o INE recoñeceu a versatilidade da súa traxectoria co Premio Nacional de Estatística, unha distinción “colectiva” que lle honra e atafega á vez e lémbralle que “a investigación non se fai en solitario”. É precisamente o factor humano o principal valor que define o traballo de Ricardo Cao; tamén o punto de mira á hora de abordar cuestións tan de actualidade como a Intelixencia Artificial. Para el trátase “dunha ferramenta de enormes posibilidades” á que debemos buscar solución ao enorme problema de “rumbo” que expón con “algoritmos máis complexos e análises máis refinadas” e con control.
-Nas súas máis de tres décadas de experiencia participou en máis de 200 investigacións. Cal foi a que máis lle marcou?
-Polo seu impacto social e a súa vertente colaborativa destacaría o proxecto COVIDBENS, na que 20 investigadores de distintos ámbitos e moi diferentes traballamos moito tempo sen chegar mesmo a coñecernos fisicamente para achegar a nosa contribución á loita contra a pandemia. Foi un traballo interdisciplinar, no que puidemos realizar un seguimento da epidemia de coronavirus SARS-CoV-2 a través da análise das augas residuais, chegando a predicir os posibles brotes con ata 18 días de antelación respecto aos datos reportados polo sistema sanitario. Pero non só iso, desde o punto de vista da investigación, este proxecto permitiunos traballar na procura de modelos estatísticos máis eficientes de epidemioloxía baseada en augas residuais, que non conviría esquecer, porque resultaron moi útiles e poderíanse seguir usando como se está facendo noutros países da UE e aplicando en enfermidades como a gripe.
-Precisamente, estes e outros proxectos fixéronlle merecedor do Premio Nacional de Estatística 2023, a máxima distinción a nivel nacional que se pode obter, como recibiu este recoñecemento?
-O primeiro, síntome moi honrado e agradecido polo premio, que considero que pertence tamén aos máis de 60 investigadores e investigadoras cos que traballei ao longo destes anos. É importante subliñar que a investigación non se fai en solitario, a colaboración con científicos doutras áreas é fundamental porque este é un traballo interdisciplinario.
-A estatística xoga un papel fundamental na sociedade actual, e a súa importancia é cada vez maior en diversos eidos, desde a ciencia e a investigación ata a toma de decisións no ámbito empresarial e gobernamental...
-Eu vexo a estatística como unha ferramenta indispensable e para moitas cousas, non só para a investigación senón tamén para fomentar o espírito crítico na sociedade, para saber interpretar de onde proceden os datos.
A estatística existiu desde as antigas civilizacións, pero desde hai máis dun século sentáronse as bases da disciplina moderna. O que se viu hai un século foi a potencia que ten na análise de datos a utilización de técnicas matemáticas como a teoría de probabilidade. O que ocorría entón é que o dato era moi escaso. Había que utilizar métodos que permitisen obter a maior cantidade de información posible cos poucos datos dispoñibles.
Na actualidade, con todo, pasa todo o contrario, nalgúns casos temos tan inxentes cantidades de datos que non podemos usar as técnicas clásicas polo lentísimo que sería computacionalmente facer eses cálculos. Por iso, as técnicas flexibles teñen un auxe incrible, pero estas requiren do uso da computación de altas prestacións, para que se poidan analizar os datos de forma máis rápida, o que facemos traballando cos nosos colegas investigadores do CITIC nesta área.
E outro reto ao que nos temos que enfrontar neste momento son os problemas de rumbo na análise de datos, é dicir, lograr que a mostra que utilicemos sexa representativa e non parcial. De feito, no noso grupo estamos agora traballando especificamente neste aspecto, para eliminar os problemas de rumbo de datos.
-Mencionaba a colaboración que se leva a cabo entre as distintas áreas do CITIC: IA, Ciencia e Enxeñería de Datos, Computación de Altas Prestacións e Ciberseguridade. Trátase de disciplinas fundamentais para o progreso tecnolóxico e o benestar da sociedade actual...
-Si, o CITIC comezou a súa actividade en 2008 e eu incorporeime tres anos despois ao centro, que tivo un percorrido moi interesante. Por unha banda, desde o punto de vista colaborativo, ao fomentar a interacción e o traballo conxunto entre os grupos de informática, por exemplo. Un labor que nos permitiu concorrer a proxectos de gran calado como o que recentemente nos concedeu o Instituto Nacional de Estatística.
E non só con outros investigadores senón tamén coa empresa. O CITIC da UDC ten un gran percorrido como ponte entre ciencia e empresa e como plataforma competitiva en proxectos internacionais. Precisamente, ir de aliados coas empresas permítenos posicionarnos no mercado.
De feito, unha das prioridades da Universidade debe ser estreitar a colaboración da UDC coas empresas e as administracións. Tamén fomentar a participación a todos os niveis é esencial nun mundo globalizado e para abrir o horizonte da Universidade á internacionalización. Trátase de xerar unidades de investigación conxuntas que permitan competir no escenario global. A súa aposta estratéxica polos centros singulares como o CITIC, con profesionais TIC altamente demandados hoxe en día, constitúe unha excelente panca de impulso.
-A Coruña, coa sede da AESIA ou a Cidade das TIC atópase moi ben posicionada.
-Si, desde logo estamos moi ben posicionados. Por unha banda, a Cidade dás TIC é un gran proxecto que vai favorecer a interacción entre a investigación e a empresa. Imos poder dispoñer dun espazo coa formación de alto nivel, no que tamén estarán as empresas, e isto vai traer á cidade da Coruña iniciativas de gran calado, o que tamén será moi bo para o tecido empresarial e non só o local, senón a nivel autonómico e mesmo estatal.
Doutra banda, temos tamén a sede da AESIA, a primeira axencia deste tipo en Europa.
O feito de estar na Coruña permitiranos traballar moi en contacto coa cidadanía e facer tamén un labor divulgativo, á vez que contribuír á regulación no tratamento dos datos.